Een Inktzwarte bladzij uit de Geschiedenis van Smilde
Op deze pagina staan we stil bij een pijnlijk hoofdstuk in de geschiedenis van ons dorp: de deportatie en vernietiging van de Joodse gemeenschap uit Smilde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het is een verhaal dat niet vergeten mag worden, een inktzwarte bladzijde die ons blijvend waarschuwt voor de gevaren van antisemitisme (Joden haat).
Onstaan geschiedenis van de Joodse Gemeenschap in Smilde
Rond 1780 vestigden de eerste Joodse gezinnen zich in Smilde, maar welkom waren ze niet. Het gemeentebestuur beperkte hun aantal tot twee gezinnen, dwong hen aan de rand van het dorp te wonen en stond hen enkel beroepen toe als slager of koopman.
Met de Franse Revolutie en de opkomst van meer vrijheid in Europa, verbeterde hun situatie. Tegen 1840 woonden er al 88 Joden in Smilde; dertig jaar later was dit aantal gegroeid tot 150. De gemeenschap was geïntegreerd en gerespecteerd. Ze hadden een eigen synagoge, een school, een markt en een begraafplaats – de enige tastbare herinnering die nu nog over is.
Een Bloeiende Gemeenschap
De Joodse gemeenschap in Smilde leidde een levendig bestaan. Op sabbat kwamen ze samen in een huissynagoge in de boerderij van de familie Rebenscheidt, later in een eigen gebouw. Families zoals de Magnussen, de Van Dams, en de Van Spiers drukten een duidelijke stempel op het dorpsleven. Met hun slagerijen, handel en onderwijs leverden zij een waardevolle bijdrage aan de gemeenschap.
Maar dit alles zou abrupt en meedogenloos eindigen met de komst van de Tweede Wereldoorlog.
De Nazi-Maatregelen
Al in de beginjaren van de oorlog werden de Joden in Smilde getroffen door discriminerende maatregelen. Ritueel slachten werd verboden, waardoor slagerijen gesloten moesten worden. Openbare ruimtes werden verboden terrein voor Joden, en kinderen mochten niet langer naar school.
De gele Jodenster bracht de dreiging nog dichterbij. Angst en isolatie namen toe. In 1942 sloot het net zich volledig rond de overgebleven Joden in Smilde.
in de zomer van 1942 moeten de Smildeger Joodse mannen klaarstaan bij de halte bij de Veenhoop. Ze worden opgehaald en te werk gesteld in werkkampen in Orvelte en Geesbrug. De vrouwen en kinderen zijn dan nog thuis in Smilde. Maar niet voor lang. Er komt ook voor hun een oproep om zich te melden in het kader van zogenaamde ‘gezinshereniging’ in Westerbork.
De Nacht van 2 op 3 Oktober 1942
Het was de vooravond van Simchat Torah, een feestdag in het Joodse geloof. Drie auto’s stonden klaar bij de Veenhoopsbrug om Joodse vrouwen, kinderen en ouderen naar Westerbork te brengen. Tegelijkertijd werden de mannen uit de werkkampen gehaald.
Die nacht werden meer dan 12.000 Joden uit heel Nederland naar Westerbork afgevoerd. Onder hen waren de families Magnus, Van Spier en Van Dam uit Smilde. Wat volgde was een nachtmerrie: transporten naar Auschwitz, waar de meeste onmiddellijk bij aankomst werden vermoord.
Van de Joodse gemeenschap van Smilde overleefde slechts één persoon: Nathan van Dam, die na jaren in vier concentratiekampen uiteindelijk door de Engelsen werd bevrijd.
Het eenvoudig vermelden van de namen van hen, die uit Smilde zijn weggevoerd en vermoord kan op een zeer bescheiden wijze dienen als nagedachtenis, maar wat een leed kan er liggen achter deze simpele opsomming
Magnus
Nathan Magnus, Smilde,
22 Juni 1877,
Auschwitz, 22 Oktober 1942.
Louisa Magnus-Gans,
Zwolle, 13 November 1875,
Auschwitz, 22 Oktober 1942.
Kanaalweg 10
Van Dam
Simon en Rebecca van Dam
Simon van Dam, Smilde,
7 September 1887,
Auschwitz, 8 Oktober 1942.
Rebekka van Dam-Leezer,
Assen, 17 Juni 1892,
Auschwitz, 8 Oktober 1942.
Benjamin van Dam
Benjamin van Dam,
Smilde, 5 November 1925,
Extern kommando
Blechhammer,
31 October 1943.
Veenhoopsweg 49
van Spier
Isaak Elias van Spier,
Culemborg,
26 Januari 1910,
Auschwitz,
24 Januari 1944.
Regina van Spier-de Jong,
Assen, 29 Augustus 1910,
Auschwitz, 17 September 1943.
Marcus Mozes van Spier
Marcus Mozes van Spier,
Smilde, 11 June 1937,
Auschwitz, 17 September 1943.
Hoofdweg 16
Magnus
Mozes Magnus,
Smilde, 14 Januari 1875,
Auschwitz, 15 Oktober 1942.
Rientje Magnus-van der Wijk,
Veendam, 6 April 1874,
Auschwitz, 12 Oktober 1942.
David Magnus,
Smilde, 21 Juli 1918,
Auschwitz, 30 September 1942.
Simon Magnus,
Smilde, 12 Maart 1863,
Auschwitz, 15 Oktober 1942.
Hoofdweg 105